In het eerste deel lazen we over de grondbeginselen van goede journalistiek en eerdere voorbeelden van propaganda en censuur. Ook een paar recente voorbeelden van bewuste manipulatie van nieuws en het gevaar van het eenzijdig belichten van bepaalde zaken. Toch blijft het moeilijk om kwaliteitsjournalistiek te onderscheiden van eenzijdige propaganda.
Bellingcat
Een levend voorbeeld hiervan is Bellingcat. Bellingcat is een online onderzoekscollectief dat door de Engelsman Elliot Higgins is opgericht als een bliksem bij heldere hemel op 15 juli 2014 met een enorm budget. Dit geld was voor het grootste deel afkomstig van de non governmental organisation (ngo) “Open Society” van George Soros. Tot 15 juli 2014 had Elliot Higgins een blog onder de naam Brown Moses waarin hij verslag deed van de oorlog in Syrië. Dit verslag deed hij op een specifieke en eenzijdige manier waarin de regering Assad beschuldigd werd van allerlei misstanden. De werkelijke achtergrond van die vreselijke oorlog, die nog altijd voort woedt, werd achterwege gelaten. Deze oorlog verdient een separaat artikel, waardoor er hier niet te ver over uit wordt gewijd.
De reden waarom de datum van oprichting hier wordt genoemd, heeft te maken met de omstandigheden waaronder Bellingcat werd opgericht. Enerzijds met veel geld, anderzijds met een opvallende timing: twee dagen voordat de MH17-ramp plaatsvond op 17 juli 2014. Direct na deze ramp, waar eveneens boeken over te schrijven zijn, publiceerde Bellingcat stelselmatig vondsten die de westerse narratief ondersteunden. De separatisten in Oost-Oekraïne hadden de MH17 met een BUK-raket neergehaald. Audio- en videomateriaal dat later gemanipuleerd bleek en van dubieuze afkomst was (namelijk van de Oekraïense geheime dienst SBU) werd als bron gebruikt. Telefoontaps van separatisten die bewerkt waren en voorzien van verkeerde data, dienden eveneens als bron om de separatisten als schuldige aan te wijzen. Nu is iedereen uiteraard vrij om te bloggen wat hij of zij wilt, maar wat er vervolgens gebeurde in onze media was zeer opmerkelijk. Iets dat wij als lezend publiek niet eerder hadden gezien in dit tijdperk. Onze MSM namen de onderzoeken en conclusies van Bellingcat vrijwel ongefilterd over in de ‘kwaliteitskranten’.
Niet alleen werden de conclusies overgenomen waarin grove aantijgingen stonden – terwijl er nog een onderzoek moest worden opgestart naar de toedracht – maar ook hun bron werd bewierookt. Bellingcat was “online investigative journalism van het hoogste niveau”. In 2019 kreeg Bellingcat zelfs de in de journalistieke wereld prestigieuze Machiavelliprijs. Op zijn zachtst gezegd dubieus, omdat Bellingcat er meerdere malen vreselijk naast zat, en dat was ten tijde van die uitreiking al bekend. Bellingcat werd op deze manier geïnstitutionaliseerd. Mensen waren gewend aan de bron en hierdoor impliciet geaccrediteerd. Als de MSM iets publiceerde met als bron Bellingcat, dan zat het wel goed. Wie echter zijn eigen onderzoek doet naar Bellingcat, weet inmiddels dat dit een propagandamachine is die bulkt van de leugens. Maar daar gaat het hier niet om, het gaat om de institutionalisering van een nieuwe, beïnvloedbare bron. Een bron voor propaganda die volledig naar de hand is gezet.
Een ander voorbeeld heeft eveneens te maken met de oorlog in Syrië. Ook hier heeft Bellingcat een uiterst dubieuze rol gespeeld in onder andere het OPCW-schandaal. Direct nadat de klokkenluiders met hun verhaal naar buiten kwamen, publiceerde Bellingcat een artikel waarin karaktermoord op de klokkenluiders werd gepleegd, en hun rol in het gifgasonderzoek geminimaliseerd. Kort daarna verschenen nieuwe OPCW-documenten die het Bellingcatverhaal volledig onderuithaalden, maar dit is echter niet het voorbeeld waar het nu om gaat.
The White Helmets
The White Helmets was voor de oorlog in Syrië een civiele hulpeenheid die verspreid over Syrië humanitaire steun boden aan de bevolking. Ze waren over het algemeen slecht geëquipeerd en droegen bovendien in werkelijkheid geen witte, maar rode helmen. Toen de gewapende jihadisten groeperingen moordend en plunderend door Syrië trokken, vond er een systematische genocide plaats. Het kalifaat moest worden gesticht door verschillende Al Qaeda en ISIS gelieerde stammen. Deze jihadisten zijn bewapend, getraind en gefinancierd door westerse mogendheden, waaronder Nederland. De werkwijze van deze jihadisten was bij binnenkomst van een nieuw dorp om eerst de politie en lokaal bestuur uit te schakelen. Vervolgens werden de kelen doorgesneden van de echte White Helmets (die met de rode helmen), en namen de jihadisten hun intrek in hun bureau en namen het materieel over. De nieuwe White Helmets werden, eveneens door het westen gefinancierd, in nieuwe kleding gestoken, waaronder de bekende witte helmen.
Onhutsende reportage door de fantastische Carla Ortiz die laat zien dat de White Helmets in Syrië een verlengde waren van ISIS en Al Nusra (Al Qaeda).
Deze Al Qaeda White Helmets zijn zonder uitzondering jihadisten, met als uitzondering dat zij ook een mediatraining hadden gevolgd. Zij hadden een taak, een specifieke functie: videoverslag doen vanuit door Al Qaeda gecontroleerd gebied van alle slachtoffers die werden gemaakt door het regeringsleger van Assad of door de Russen die Assad te hulp waren geschoten om de terroristen te verdrijven. De filmpjes met telkens dezelfde figuranten op dezelfde manier geschminkt en zelfs dezelfde lijken van waarschijnlijk de oorspronkelijke bewoners vonden hun weg naar ons acht uur journaal. De foto’s waarin een White Helmet met een babylijkje wegrende stonden op de voorpagina’s van onze kranten. Daarbij vergezeld van een verslag dat vanuit Al Qaeda-gebied was verstuurd naar het Syrisch Observatorium voor de Mensenrechten (SOHR). Een Brits mediakanaal uit het Britse Coventry, gerund door een ex-lingerieverkoper en veroordeelde jihadist die klaarblijkelijk vertrouwen had van al onze media. Alle verslagen van de gebeurtenissen in Syrië die door het SOHR werden verspreid, zijn ongefilterd als waarheid in onze pers gekomen. Ook hier speelde Bellingcat veelal een ondersteunende rol door met een pseudo-onderzoek de gebeurtenissen te bevestigen.
Aleppo, Syrië in betere dagen (2010, eigen foto door JOATMON)
De vraagtekens bij deze informatiestromen kwamen, mede door onderzoek dat is gedaan door buitenlandse journalisten, uit bij deze bron en later ook bij de White Helmets zelf. Deze constructie van White Helmets-SOHR-MSM moest geaccrediteerd worden, maar hoe? Dit is mede gedaan door een Netflix documentaire over The White Helmets te maken en alsof dat nog niet genoeg was, werd deze propagandafilm nog bekroond met een Oscar. Zo zijn de White Helmets en SOHR geïnstitutionaliseerd als bron voor onze media. Zij gebruiken deze bronnen nog tot op de dag van vandaag.
Zo zijn er nog meer voorbeelden te behandelen die op zichzelf zoals gezegd een eigen verhaal verdienen. Ook de financiële stromen die erachter steken zijn interessant, maar voor nu is het genoeg om de constructies en het institutionaliseren van bronnen te behandelen. De MSM hebben over diverse onderwerpen, en daarmee eigenlijk in het algemeen, het vertrouwen in de neutraliteit van hun berichtgeving verspeeld. Je kunt er eenvoudigweg niet van op aan dat je een objectief verhaal voorgeschoteld krijgt. In toenemende mate is merkbaar dat mensen aan eigen nieuwsgaring doen door internationale en alternatieve media te lezen. Daarnaast vormen social media platforms zoals Twitter (al dan niet gecensureerd) een rijke bron aan informatie waarnaar verwezen wordt. De vraag of wij in Nederland (en waarschijnlijk West-Europa) een censuur- en propaganda mechanisme hebben, staat niet meer ter discussie. Dat is er. Punt. Dat deze zorgvuldig is georganiseerd, lijdt ook geen enkele twijfel. Dan rest er nog de vraag welke agenda dit dient. Hier zou ik per onderwerp een artikel aan moeten wijden. De hoofdlijnen en grote gemene delers worden dan wel zichtbaar. De specifieke doelen per thema zullen in nuances afwijken.
Moraal van het verhaal: informeer jezelf vanuit diverse bronnen. Don’t believe the hype.
Klik hier voor Deel 1